Triển lãm nhóm ‘Lần trong / Nằm giữa / Vùi dưới / Lộ trên’ tập trung khám phá và giới thiệu thực hành điêu khắc của ba nghệ sĩ Lê Hiền Minh, Richard Streitmatter-Trần và Thảo Nguyên Phan (kèm trưng bày đặc biệt các tác phẩm của cố nghệ sĩ Điềm Phùng Thị). Mặc dù đến từ các nền tảng giáo dục khác nhau (Hiền Minh được đào tạo chuyên môn về sơn mài, Richard về nghệ thuật video và trình diễn, Thảo Nguyên về hội hoạ), mỗi nghệ sĩ này đã không ngừng nghỉ thử nghiệm với đa dạng phương pháp và ngôn ngữ nghệ thuật. Qua quá trình tìm tòi nguồn ảnh hưởng và cảm hứng sáng tác của họ – từ lịch sử cá nhân (của gia đình ay từ những chuyến đi), đến di sản tập thể (tìm thấy trong kiến trúc hay tàn tích văn hoá), đến những dao động qua lại liên ngành (ở cả phương diện kiến thức lẫn phương pháp), triển lãm mong muốn soi rọi cách thức mà ba nghệ sĩ trên diễn giải, mở rộng và làm giàu thực hành, ý nghĩa và giá trị của điêu khắc ngày hôm nay.
Ở Việt Nam, nghệ thuật đương đại không được dạy trong chương trình đào tạo chính thống. Khi nói về điêu khắc, nhìn chung người ta vẫn thường nghĩ ngay tới tượng thờ, tượng Phật trong đình, chùa (một hình thức nghệ thuật dân gian đã tích hợp nhuần nhuyễn vào đời sống tâm linh của người Việt); hay tới những tượng đài lịch sử thấm đượm phong cách Hiện thực Xã hội (được liên tục xây dựng để củng cố sức mạnh của các biểu tượng chính thể); hoặc tới những công trình trang trí ngoài trời với trọng tâm là hình thức (thay vì nội dung hay mục đích), đôi khi là sự sao chép (bất chấp bối cảnh hay học thuyết) của các trường phái mỹ thuật nước ngoài. Các ví dụ trên tượng trưng cho kiểu thực hành điêu khắc cổ điển – ở đó, bố cục, phong cách, phom dạng, chất liệu và màu sắc là mối quan tâm hàng đầu.
‘Trong’, ‘giữa’, ‘dưới’, ‘trên’ – những giới từ này không những cho ta biết vị trí của một vật hay một người, mà còn ảnh hưởng và điều hướng mắt ta nhìn. Không gian của triển lãm cùng các chiến lược trưng bày đi kèm, vì vậy, đã được sắp đặt và thiết kế, cốt để khơi gợi mối tương quan giữa các tác phẩm; đồng thời, cũng là để hé lộ không chỉ mối quan hệ giữa các thành tố của một tác phẩm, mà còn cả sự tương tác và phối hợp của chuỗi thành tố đó với tổng thể triển lãm. Tại ‘Lần trong / Nằm giữa / Vùi dưới / Lộ trên’, đôi khi tác phẩm được nâng lên cao – để ám chỉ khoảng cách giữa các không – thời gian, hay những khác biệt mang tính xã hội. Khi khác, tác phẩm lại nằm kề với đất – cốt làm nổi bật trọng lượng của lịch sử, hay sức mạnh của căn tính văn hoá. Có khi, tác phẩm lại mời gọi người xem tiến gần – để bóc tách từng lớp chất liệu, và soi xét từng đơn vị phom dạng.
Liên tục mở rộng khả năng của giấy Dó như một công cụ điêu khắc, Lê Hiền Minh đồng thời chất vấn những ý niệm về tính nữ thông qua những hình thể lai tạp – nơi các biểu tượng nữ thánh xuyên suốt nhiều tín ngưỡng bản địa bị cấy ghép vào đồ đạc nội trợ. Một hình ảnh vừa thách thức nhận thức tập thể, vừa tôn vinh quyền năng nữ giới trong chính sự khuất dạng của họ. Ấn tượng với các giai đoạn lịch sử Mỹ thuật, các kỹ thuật và các nền văn hoá khác nhau, Richard Streitmatter-Trần hoà hợp những chất liệu hữu cơ (bánh tráng hay rêu) và những chất liệu công nghiệp (thép hay bê-tông), tạo thành những tổ hợp khi lơ lửng trôi nổi, khi sừng sững nằm yên, khi lại tương tác trực tiếp với Tự nhiên. Một hành vi vừa thách thức những giả định về tính trường tồn của điêu khắc, vừa mở rộng cuộc hội thoại về mối quan hệ giữa bản chất của vật liệu và ý nghĩa, hình hài sau cuối của tác phẩm. Tìm thấy cảm hứng trong hệ thống 7 môđun hình học của cố nghệ sĩ nổi danh Điềm Phùng Thị, Thảo Nguyên Phan – qua những tạo tác bằng đá, gỗ và sơn mài – tiếp tục niềm say mê tái mường tượng văn học dân gian và lịch sử truyền miệng/ghi chép của Việt Nam. Đặt thế giới tối giản của Điềm Phùng Thị kế hệ từ vựng giàu trần thuật của Thảo Nguyên, một miền không gian màu nhiệm được kiến tạo – ở đó, mọi khác biệt cùng đồng hiện và song hành.
Vật mượn, vật tìm thấy
Trần thuật tách rã, trần thuật nối
Bề mặt che phủ, bề mặt lột trần
Hình thể quen thuộc, hình thể lạ
Phom dạng nhân tạo, phom dạng tự nhiên
Chất liệu truyền thống, chất liệu lạ thường
* The Factory trân trọng gửi lời cảm ơn tới ông Phan Đình Hối vì đã hào phóng cho chúng tôi mượn những tác phẩm quý giá của Điềm Phùng Thị cho triển lãm này.
