Khởi xướng bởi The Factory vào năm 2018, chương trình ‘Pollination’ (‘Thụ phấn’) kiến tạo cơ hội để nghệ sĩ và giám tuyển trẻ Đông Nam Á hợp tác và phát triển, thông qua các kết nối với hệ thống cơ sở hạ tầng nghệ thuật tư nhân độc đáo của khu vực – các mạng lưới, tổ chức và không gian nghệ thuật hướng đến sự xây dựng và chia sẻ các ý tưởng và hoạt động sáng tạo mang tính phản biện.
Phiên bản mở màn của ‘Pollination’ ra mắt vào năm 2018, được đồng xây dựng và đồng tài trợ bởi The Factory và SAM Fund for Arts and Ecology (Indonesia); với Agung Jennong (Bandung) và Zoe Butt (Sài Gòn) ở vai trò giám tuyển cố vấn. Phiên bản này kết thúc với triển lãm ‘Chúng ta ở đây, cùng nhau‘ (diễn ra tại The Factory), với sự tham gia của hai nghệ sĩ Julia Sarisetiati (Jakarta) và Vicky Đỗ (Sài Gòn), do Grace Samboh (Yogyakarta/Medan) và Bill Nguyễn (Sài Gòn) phối hợp giám tuyển. Một số tác phẩm tại triển lãm này sau đó được trưng bày tại Cemeti Institute for Art and Society và Galeri Lorong (Yogyakarta).
Năm 2019, phiên bản thứ hai chào đón đối tác tổ chức thứ ba – ILHAM Gallery (Kuala Lumpur, Malaysia) – trong vai trò đồng tổ chức, và Rahel Joseph trong vai trò giám tuyển cố vấn; với sự tham gia của hai nghệ sĩ Izat Arif (Kuala Lumpur) và Hoàng Minh Đức (Hà Nội/Melbourne) trong triển lãm ‘Thân bằng quyến thuộc‘, do Khatijah Rahmat (Kuala Lumpur) và Lê Thuận Uyên (Sài Gòn) đồng giám tuyển.
Năm 2020/2021, phiên bản thứ ba chào đón Bảo tàng Nghệ thuật đương đại MAIIAM (Chiang Mai, Thái Lan) trong vai trò đối tác đồng tổ chức thứ tư, và Vipash Purichanont (Bangkok) trong vai trò giám tuyển cố vấn. Tham dự phiên bản này là hai nghệ sĩ Maryanto (Yogyakarta) và Ruangsak Anuwatwimon (Bangkok), và giám tuyển LIR – Mira Asriningtyas và Dito Yuwono – đến từ Yogyakarta, và Kittima Chareeprasit đến từ Chiang Mai. Với hỗ trợ từ SAM Fund for Art and Ecology và Bảo tàng Nghệ thuật đương đại MAIIAM, phiên bản sẽ bao gồm một triển lãm (khai mạc tại Bảo tàng Nghệ thuật đương đại MAIIAM vào 19/03/2021); một hội thảo (diễn ra trực tuyến từ 28 tới 30/05/2021, do The Factory, TP. HCM và Selasar Sunaryo Art Center, Bandung, đồng tổ chức); và một trang web (ra mắt vào 28/05/2021, với hỗ trợ từ Grey Center of Art and Enquiry, ĐH Chicago).
Tại sao The Factory khởi xướng chương trình này?
Tại Đông Nam Á, chúng ta sở hữu một môi trường nghệ thuật năng động – phần lớn các hoạt động nghệ thuật đương đại và thử nghiệm diễn ra độc lập với các tổ chức văn hoá do nhà nước tài trợ. Đồng thời, cũng tồn tại các mức độ hiểu biết khác nhau về công việc ‘giám tuyển’, đôi khi dẫn đến việc diễn giải chưa chính xác và đầy đủ về vai trò của thực hành này (ví dụ, đa số các tổ chức văn hoá chính quy đều chưa có ban giám tuyển, hay rất ít chương trình bậc đại học địa phương giảng dạy về giám tuyển). Từ cuối những năm 1990, các thực hành giám tuyển và sản xuất triển lãm trong khu vực đã phát triển khác biệt so với lối vận hành bảo tàng truyền thống. Điều này phải kể đến đóng góp quan trọng từ các nghệ sĩ-kiêm-giám tuyển và các dự án do nghệ sĩ-tự-khởi xướng và vận hành, bên cạnh sự xuất hiện của một thế hệ giám tuyển mới, được đào tạo qua các kì thực tập hay làm việc theo mô hình một-một với các cố vấn – nghệ sĩ – giám tuyển đi trước.
Với hệ thống cơ sở hạ tầng nghệ thuật mang tính khu biệt, Đông Nam Á đã cho ra đời các phương thức giám tuyển đa dạng và thực hành cá nhân độc đáo. Vậy nhưng, công việc ‘giám tuyển’ vẫn chưa được nhìn nhận thấu đáo; phần lớn công chúng vẫn chưa được tiếp cận với tính chất khác biệt và những diễn biến phức tạp của quang cảnh nghệ thuật đương đại trong khu vực. Xuyên suốt thập kỷ qua, các tổ chức nghệ thuật và cơ quan ngoại giao nước ngoài đã cố gắng kiến tạo các chương trình nhằm thiết lập ‘mạng lưới’ giữa các giám tuyển trẻ Đông Nam Á. Mặc dù các chương trình này hữu ích trong việc giới thiệu thực hành của các giám tuyển với nhau, chúng ta vẫn chưa thấy được những hợp tác thiết thực và có kết quả sau khi chương trình kết thúc. ‘Pollination’ – chương trình tập trung vào thực hành lưu trú và xây dựng dự án, dành cho giám tuyển và nghệ sĩ trẻ tuổi đến từ Đông Nam Á – mong muốn lấp đầy khoảng trống này, bằng cách cung cấp các không gian và diễn đàn có tính tổ chức và hợp tác, nơi các giám tuyển tiềm năng trong khu vực có được cơ hội tiếp tục kết nối, sáng tạo và đóng góp.
Với mục đích tạo dựng một cộng đồng mang tính khu vực, kết nối các tài năng (giám tuyển và nghệ sĩ) với các mạng lưới, không gian nghệ thuật, cũng như cơ hội triển lãm, ‘Pollination’ mong muốn nuôi dưỡng thực hành nghệ thuật thông qua các truy vấn xung quanh thực hành giám tuyển. Chương trình tin rằng, những kết nối sâu sắc hơn giữa nghệ sĩ và giám tuyển sẽ hỗ trợ quá trình tự vấn, phê bình và thảo luận mang tính phản biện, nhằm tạo ra các diễn ngôn cần thiết và nguồn tài nguyên kiến thức xuyên khu vực mà ai cũng có thể tiếp cận, sử dụng, đối chiếu. ‘Pollination’ được hình dung như một trao đổi – kết hợp dài lâu giữa các đơn vị/ tổ chức nghệ thuật khác nhau trong khu vực Đông Nam Á. Ở vị trí là một trong những chương trình tư nhân/ phi-chính phủ đầu tiên thử nghiệm với ý tưởng và phương pháp vận hành này, ‘Pollination’ hy vọng sẽ phát triển và nuôi dưỡng kỹ năng cũng như mạng lưới giữa các nghệ sĩ và giám tuyển trong khu vực, những người cùng mong muốn khám phá và chất vấn các phương pháp sản xuất triển lãm và trưng bày nghệ thuật mang tính chính thống.
Mỗi năm, ‘Pollination’ sẽ thiết lập quan hệ với một đối tác/tổ chức/cộng đồng mới để bổ nhiệm hai giám tuyển thâm niên vào vai trò cố vấn. Họ sẽ chọn lựa hai giám tuyển tiềm năng – những người sau đó sẽ tiếp tục chọn lựa hai nghệ sĩ đang khởi sắc để cùng làm việc trong khuôn khổ một dự án đôi. Mỗi năm – tuỳ thuộc vào nguồn quỹ, không gian và lịch trình, một phiên bản của ‘Pollination’ sẽ diễn ra giữa hai thành phố tại Đông Nam Á, bao gồm tài trợ để đi lại, nghiên cứu, sản xuất và xây dựng triển lãm tổng kết (kết quả của dự án được trưng bày linh hoạt theo nội dung đề xuất, không bị bắt buộc về phom dạng). Các bên tham gia sẽ họp mặt trực tuyến thường xuyên để cùng trao đổi về sáng kiến cho các dự án, kết hợp trong tương lai.
Đối tác tổ chức: Trung tâm Nghệ thuật Đương đại The Factory, SAM Fund for Arts and Ecology (Quỹ SAM cho Nghệ thuật và Sinh thái), ILHAM Gallery, MAIIAM Contemporary Art Museum (Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại MAIIAM)
Giám tuyển cố vấn: Zoe Butt, Agung Hujatnikajennong, Rahel Joseph, Vipash Purichanont
Giám tuyển tham gia: Grace Samboh, Bill Nguyễn, Khatijah Rahmat, Lê Thuận Uyên, LIR (Mira Asriningtyas và Dito Yuwono), Kittima Chareeprasit
Nghệ sĩ tham gia: Julia Sarisetiati, Vicky Đỗ, Izat Arif, Hoàng Minh Đức, Maryanto, Ruangsak Anuwatwimon
