GIÓNG CHỈNH NGŨ HÀNH LÀ GÌ?
Gióng chỉnh Ngũ hành (Re-Aligning the Cosmos) là chương trình kéo dài mười hai tháng, đồng hành và hỗ trợ nghệ sĩ thị giác về mặt tài chính, giám tuyển, nghiên cứu thực địa và làm việc cùng cộng đồng. Chương trình mong muốn khám phá những truyền thống văn hoá của Việt Nam dựa trên nền tảng và sự tôn vinh năm nguyên tố cơ bản – Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ. Đây là những nguyên tố thiết yếu để duy trì sự bền vững của trái đất, có giá trị quan trọng với đời sống văn hoá của con người. Từ nhiều thế kỷ nay, các nguyên tố này đã đóng vai trò là nguồn cảm hứng vô tận, không chỉ cho nghệ sĩ thị giác, nhà văn, kiến trúc sư, mà còn cho người thực hành trong các ngành công nghiệp sáng tạo khác trên toàn thế giới.
Thiên nhiên cũng là chốn nương tựa linh thiêng cho đời sống tinh thần và niềm tin của con người. Tuy vậy, sự thờ ơ của chúng ta đôi khi đã gây ra những hậu quả bất khả vãn hồi lên môi trường sống của các hệ sinh thái tự nhiên tuyệt vời này. ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ vì thế hướng đến việc đào sâu khai thác vai trò và ý nghĩa của các nguyên tố trong đời sống xã hội đương đại, nhằm khảo sát tầm ảnh hưởng của con người lên điều kiện hiện tồn của chúng, đồng thời để ta có thể tự vấn về niềm tin, cũng như sự thờ ơ của mình, trước những giá trị tinh thần và ý nghĩa biểu tượng của các nguyên tố đó.
Qua lời kêu gọi nộp hồ sơ toàn quốc, chương trình dành cơ hội cho một nghệ sĩ thị giác người Việt (đang sinh sống và làm việc tại Việt Nam), để họ đưa ra các phản hồi nghệ thuật giàu tính phê bình trước tầm quan trọng (cũng như đời sống đang gặp hiểm nguy) của một trong năm nguyên tố nêu trên, thông qua việc đồng phát triển ý tưởng và nghiên cứu với một cộng đồng địa phương liên quan mật thiết tới nguyên tố đó (với sự hỗ trợ và điều phối từ Trung tâm Nghệ thuật Đương đại The Factory). Xuyên suốt 12 tháng, chương trình cũng sẽ tổ chức chuỗi hoạt động cộng đồng xoay quanh dự án của nghệ sĩ được tuyển chọn, với sự tham gia của các chuyên gia trong và ngoài nước.
*Với phiên bản đầu tiên này, ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ hy vọng kích hoạt chuỗi chương trình thường niên kéo dài 5 năm (5 nguyên tố tương ứng với 5 năm, mỗi năm tập trung vào một nguyên tố). Chúng tôi đã nhận được nguồn tài trợ cho phiên bản đầu tiên, và hiện tại đang thực hiện các hoạt động gây quỹ cho các phiên bản tiếp theo.
Vì sao The Factory khởi xướng chương trình này?
Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ là năm yếu tố không thể thiếu trong vũ trụ quan của chúng ta. Chúng có ảnh hưởng lớn tới cách vận hành của không gian, thời gian cũng như các mối quan hệ xã hội. Trong đời sống hằng ngày, người ta thường tìm đến thầy phong thuỷ, thầy xem tướng số, nhà ngoại cảm để tìm kiếm hướng giải quyết cho các vấn đề cá nhân (chẳng hạn, chọn hướng xây dựng nhà cửa hay ngày lành tháng tốt, định hướng tương lai sao cho phát tài phát lộc v.v.); hoặc trong những thực hành và nghi thức mang tính tập thể (như xây sửa đền đài, điện thờ, các nghi lễ dâng cúng). Đôi khi, các thực hành có giá trị biểu tượng này bị tách rời khỏi tình trạng thực hữu của các nguyên tố. Chẳng hạn, những kẻ mộ đạo có thể cũng không hẳn ý thức được tác động của quá trình công nghiệp hoá, hay vai trò của chính bản thân mình, trong việc làm cạn kiệt các nguồn tài nguyên. Ngược lại, trong nhiều trường hợp khác, sự thiếu quan tâm và bất cẩn trước một số thực hành văn hoá của các cộng đồng bản địa (có kết hợp sử dụng các nguyên tố) lại có thể gây ra tổn hại dài lâu tới những hệ sinh thái nhất định. Vì vậy, cần xem xét lại để có thể tạo ra kết nối chặt chẽ hơn giữa điều kiện sinh thái của những nguyên tố với đời sống của con người, hòng tương hợp thực hành tâm linh với thái độ tiêu thụ vật chất.
Ta có thể đơn cử một vài ví dụ về hệ luỵ nan giải phát sinh từ lối suy nghĩ này: khu phức hợp chùa Tam Chúc ở tỉnh Hà Nam, ước tính sẽ trở thành khu phức hợp chùa chiền lớn nhất thế giới, đã ngốn tài nguyên của cả một hệ sinh thái đá vôi (đề làm vật liệu xây dựng chùa, cũng như các tụ điểm giải trí đi kèm, bao gồm nhà hàng, khách sạn v.v.). Ảnh hưởng của việc khai thác đá vôi lên sức khoẻ con người và môi trường thiên nhiên hầu như không được giới nghiên cứu ở Việt Nam để mắt tới, nhưng lại được bóc tách qua lăng kính nghệ thuật (có thể kể đến triển lãm của nghệ sĩ Tuấn Mami ở The Factory). Sức cám dỗ của sừng tê giác (được tin là có tác dụng kéo dài tuổi thọ và bổ thận tráng dương trong thực hành duy linh và y học cổ truyền trên cả nước) đã kéo theo việc săn bắt trái phép loài vật hiện đã tuyệt chủng ở Việt Nam. Thêm nữa, nó còn đưa đẩy các tay thợ săn địa phương xâm phạm vào các vùng thiên nhiên châu Phi hòng lùng kiếm thứ ‘thần dược’ quý hiếm này (như đã thấy trong triển lãm của nghệ sĩ Tuấn Andrew Nguyễn ở The Factory). Các ví dụ nêu trên chỉ là một vài trong số các dự án nghệ thuật có liên đới tới các vấn đề xã hội, do các nghệ sĩ Việt Nam thực hiện những vài năm vừa qua.
Hoặc, khi nghĩ về sự bất kính đầy ngang trái tiền ẩn trong mối liên kết hân loại với ngũ hành, ta không thể không kể đến câu chuyện của những người đồng bào dân tộc ở Tây Nguyên, khi nơi sinh sống của họ bị ảnh hưởng bởi các dự án đầu tư phát triển. Các cộng đồng này bị bứng rễ ra khỏi chính nguồn sống và văn hoá của họ, vốn gắn liền với thiên nhiên (ví dụ, việc mất dần các nghi lễ trồng lúa và tập tục chôn cất đang làm phương hại đến tri thức bản địa và ý thức gìn giữ bảo vệ đất đai).
Qua chương trình ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’, The Factory mong muốn thiết lập một hệ thống hỗ trợ về mặt giám tuyển, tài chính, cũng như kiến thức cho nghệ sĩ được tuyển chọn. Chúng tôi cam kết dự phần vào cuộc đối thoại mở rộng liên quan tới những chủ đề về con người và tự nhiên, văn hoá và môi trường; với mong muốn nuôi dưỡng các thực hành nghệ thuật liên ngành, lồng ghép với đặc thù địa phương nhưng đồng thời cũng truy vấn những câu hỏi ở tầm khu vực và toàn cầu.