Nguyên tố được chọn cho chương trình ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ năm 2020 là Đất! The Factory rất hân hạnh thông báo nghệ sĩ Lê Giang đến từ Hà Nội đã trở thành nghệ sĩ tham gia chương trình ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ của chúng tôi năm nay. Dự án của Lê Giang truy vấn các khía cạnh khác nhau, bao gồm ý nghĩa, sự khai thác, cũng như lịch sử giao thương đá quý ở Việt Nam. Trong quan niệm phong thuỷ, đá quý được cho là sẽ đem lại sức khỏe, vận may, và thịnh vượng. Khảo sát những quan niệm phong thuỷ này, Lê Giang muốn tìm hiểu sâu hơn về những khả năng tiềm tàng trong việc khai thác đá quý như các hệ lụy về môi trường, lợi nhuận về kinh tế, cũng như suy thoái về văn hoá. Không chỉ nghiên cứu về những kỹ thuật khai thác đá, cùng với những ảnh hưởng của nó tới sinh kế và đời sống tâm linh của cộng đồng người bản địa, bao gồm sự phát triển của nền giao thương này trong thời thuộc địa ở Việt Nam, Lê Giang cũng có ý định nghiên cứu cả lĩnh vực sản xuất xa xỉ phẩm hiện nay, cũng như cách mà các thiết kế của những sản phẩm vật chất này tái hiện Thiên nhiên như một nguồn tài nguyên mà con người cho phép mình vừa sở hữu, vừa khai thác. Từ niềm tò mò đối với cách Thiên nhiên bị coi nhẹ và được miêu tả, Lê Giang cũng dự định đào sâu vào lịch sử của ‘sơn thuỷ hữu tình’—một thể loại mô tả phong cảnh lãng mạn xuất hiện dưới dạng hội hoạ, điêu khắc, vải vóc (luôn với sự hiện diện của núi non, sông nước) thường trưng bày với chức năng trang trí trong các gia đình Việt Nam. Thông qua truyện dân gian, huyền thoại và ký ức tập thể,  Lê Giang hình dung các tác phẩm của cô sẽ tham gia vào việc tái kiến tạo những quan niệm về cái đẹp ở Việt Nam, một biểu tượng đối nghịch với tình trạng khai thác những nguyên tố này hiện đang diễn ra trong môi trường tự nhiên của chúng. 

Lê Giang (sn. 1988, Hà Nội)

GIÓNG CHỈNH NGŨ HÀNH LÀ GÌ?

Gióng chỉnh Ngũ hành (Re-Aligning the Cosmos) là chương trình kéo dài mười hai tháng, đồng hành và hỗ trợ nghệ sĩ thị giác về mặt tài chính, giám tuyển, nghiên cứu thực địa và làm việc cùng cộng đồng. Chương trình mong muốn khám phá những truyền thống văn hoá của Việt Nam dựa trên nền tảng và sự tôn vinh năm nguyên tố cơ bản – Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ. Đây là những nguyên tố thiết yếu để duy trì sự bền vững của trái đất, có giá trị quan trọng với đời sống văn hoá của con người. Từ nhiều thế kỷ nay, các nguyên tố này đã đóng vai trò là nguồn cảm hứng vô tận, không chỉ cho nghệ sĩ thị giác, nhà văn, kiến trúc sư, mà còn cho người thực hành trong các ngành công nghiệp sáng tạo khác trên toàn thế giới. 

Thiên nhiên cũng là chốn nương tựa linh thiêng cho đời sống tinh thần và niềm tin của con người. Tuy vậy, sự thờ ơ của chúng ta đôi khi đã gây ra những hậu quả bất khả vãn hồi lên môi trường sống của các hệ sinh thái tự nhiên tuyệt vời này. ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ vì thế hướng đến việc đào sâu khai thác vai trò và ý nghĩa của các nguyên tố trong đời sống xã hội đương đại, nhằm khảo sát tầm ảnh hưởng của con người lên điều kiện hiện tồn của chúng, đồng thời để ta có thể tự vấn về niềm tin, cũng như sự thờ ơ của mình, trước những giá trị tinh thần và ý nghĩa biểu tượng của các nguyên tố đó. 

Qua lời kêu gọi nộp hồ sơ toàn quốc, chương trình dành cơ hội cho một nghệ sĩ thị giác người Việt (đang sinh sống và làm việc tại Việt Nam), để họ đưa ra các phản hồi nghệ thuật giàu tính phê bình trước tầm quan trọng (cũng như đời sống đang gặp hiểm nguy) của một trong năm nguyên tố nêu trên, thông qua việc đồng phát triển ý tưởng và nghiên cứu với một cộng đồng địa phương liên quan mật thiết tới nguyên tố đó (với sự hỗ trợ và điều phối từ Trung tâm Nghệ thuật Đương đại The Factory và Đại học Fulbright Việt Nam). Xuyên suốt 12 tháng, chương trình cũng sẽ tổ chức chuỗi hoạt động cộng đồng xoay quanh dự án của nghệ sĩ được tuyển chọn, với sự tham gia của các chuyên gia trong và ngoài nước.

Hạn nộp hồ sơ: 23.04.2020

Các bên tham gia: 

‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ do Trung tâm Nghệ thuật Đương đại The Factory khởi xướng và vận hành; nhận đồng tài trợ từ từ Quỹ Hoàng tử Claus (Prince Claus Fund) và Viện Goethe; do Đại học Fulbight Việt Nam đồng điều phối; với hỗ trợ từ Nhóm Kết nối Khoa học với Công chúng, Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng ĐH Oxford tại TP. HCM (Public Engagement, Oxford University Clinical Research Unit, Ho Chi Minh City)

Vì sao The Factory khởi xướng chương trình này?

Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ là năm yếu tố không thể thiếu trong vũ trụ quan của chúng ta. Chúng có ảnh hưởng lớn tới cách vận hành của không gian, thời gian cũng như các mối quan hệ xã hội. Trong đời sống hằng ngày, người ta thường tìm đến thầy phong thuỷ, thầy xem tướng số, nhà ngoại cảm để tìm kiếm hướng giải quyết cho các vấn đề cá nhân (chẳng hạn, chọn hướng xây dựng nhà cửa hay ngày lành tháng tốt, định hướng tương lai sao cho phát tài phát lộc v.v.); hoặc trong những thực hành và nghi thức mang tính tập thể (như xây sửa đền đài, điện thờ, các nghi lễ dâng cúng). Đôi khi, các thực hành có giá trị biểu tượng này bị tách rời khỏi tình trạng thực hữu của các nguyên tố. Chẳng hạn, những kẻ mộ đạo có thể cũng không hẳn ý thức được tác động của quá trình công nghiệp hoá, hay vai trò của chính bản thân mình, trong việc làm cạn kiệt các nguồn tài nguyên. Ngược lại, trong nhiều trường hợp khác, sự thiếu quan tâm và bất cẩn trước một số thực hành văn hoá của các cộng đồng bản địa (có kết hợp sử dụng các nguyên tố) lại có thể gây ra tổn hại dài lâu tới những hệ sinh thái nhất định. Vì vậy, cần xem xét lại để có thể tạo ra kết nối chặt chẽ hơn giữa điều kiện sinh thái của những nguyên tố với đời sống của con người, hòng tương hợp thực hành tâm linh với thái độ tiêu thụ vật chất.

Ta có thể đơn cử một vài ví dụ về hệ luỵ nan giải phát sinh từ lối suy nghĩ này: khu phức hợp chùa Tam Chúc ở tỉnh Hà Nam, ước tính sẽ trở thành khu phức hợp chùa chiền lớn nhất thế giới, đã ngốn tài nguyên của cả một hệ sinh thái đá vôi (đề làm vật liệu xây dựng chùa, cũng như các tụ điểm giải trí đi kèm, bao gồm nhà hàng, khách sạn v.v.). Ảnh hưởng của việc khai thác đá vôi lên sức khoẻ con người và môi trường thiên nhiên hầu như không được giới nghiên cứu ở Việt Nam để mắt tới, nhưng lại được bóc tách qua lăng kính nghệ thuật (có thể kể đến triển lãm của nghệ sĩ Tuấn Mami ở The Factory). Sức cám dỗ của sừng tê giác (được tin là có tác dụng kéo dài tuổi thọ và bổ thận tráng dương trong thực hành duy linh và y học cổ truyền trên cả nước) đã kéo theo việc săn bắt trái phép loài vật hiện đã tuyệt chủng ở Việt Nam. Thêm nữa, nó còn đưa đẩy các tay thợ săn địa phương xâm phạm vào các vùng thiên nhiên châu Phi hòng lùng kiếm thứ ‘thần dược’ quý hiếm này (như đã thấy trong triển lãm của nghệ sĩ Tuấn Andrew Nguyễn ở The Factory). Các ví dụ nêu trên chỉ là một vài trong số các dự án nghệ thuật có liên đới tới các vấn đề xã hội, do các nghệ sĩ Việt Nam thực hiện những vài năm vừa qua. 

Hoặc, khi nghĩ về sự bất kính đầy ngang trái tiền ẩn trong mối liên kết hân loại với ngũ hành, ta không thể không kể đến câu chuyện của những người đồng bào dân tộc ở Tây Nguyên, khi nơi sinh sống của họ bị ảnh hưởng bởi các dự án đầu tư phát triển. Các cộng đồng này bị bứng rễ ra khỏi chính nguồn sống và văn hoá của họ, vốn gắn liền với thiên nhiên (ví dụ, việc mất dần các nghi lễ trồng lúa và tập tục chôn cất đang làm phương hại đến tri thức bản địa và ý thức gìn giữ bảo vệ đất đai). 

Qua chương trình ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’, The Factory mong muốn thiết lập một hệ thống hỗ trợ về mặt giám tuyển, tài chính, cũng như kiến thức cho nghệ sĩ được tuyển chọn. Chúng tôi cam kết dự phần vào cuộc đối thoại mở rộng liên quan tới những chủ đề về con người và tự nhiên, văn hoá và môi trường; với mong muốn nuôi dưỡng các thực hành nghệ thuật liên ngành, lồng ghép với đặc thù địa phương nhưng đồng thời cũng truy vấn những câu hỏi ở tầm khu vực và toàn cầu. 

*Với phiên bản đầu tiên này, ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ hy vọng kích hoạt chuỗi chương trình thường niên kéo dài 5 năm (5 nguyên tố tương ứng với 5 năm, mỗi năm tập trung vào một nguyên tố). Chúng tôi đã nhận được nguồn tài trợ cho phiên bản đầu tiên, và hiện tại đang thực hiện các hoạt động gây quỹ cho các phiên bản tiếp theo.

Phương pháp thực hành và Kết quả trông đợi đối với nghệ sĩ

‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ do Trung tâm Nghệ thuật Đương đại The Factory và Đại học Fulbright Việt Nam đồng điều phối, với hỗ trợ từ Nhóm Kết nối Khoa học với Công chúng, Đơn vị Nghiên cứu Lâm sàng ĐH Oxford tại TP. HCM 

1. Nghiên cứu Nghệ thuật và Sáng tác: Chương trình cung cấp cho một nghệ sĩ thị giác Việt Nam (được lựa chọn thông qua lời kêu gọi nộp hồ sơ toàn quốc) các hỗ trợ về mặt giám tuyển, nghiên cứu thực địa và kết nối cộng đồng (khi cần thiết). Chương trình nhằm tạo cho nghệ sĩ cơ hội triển khai một dự án nghệ thuật có khả năng đào sâu nghiên cứu một trong năm nguyên tố ngũ hành, cũng như thực trạng báo động của nó (về mặt môi trường và xã hội) ở Việt Nam. Chúng tôi mong rằng, dự án được chọn sẽ xoáy sâu vào cội rễ các thực hành tâm linh/ tín ngưỡng có sử dụng một nguyên tố nhất định, cũng như cách thức một đức tin cụ thể tạo ra ảnh hưởng, hoặc mâu thuẫn, với nguyên tố đó. Dự án cũng cần xem xét việc sáng tác như một quá trình liên ngành, với quả cuối cùng (ở dạng tác phẩm/sự kiện/quá trình) tiếp nối các kỹ năng nghệ thuật/trăn trở suy tư của chính nghệ sĩ. ‘Gióng chỉnh Ngũ hành’ ra đời như một cơ hội cho nghệ sĩ nhận được cố vấn về mặt giám tuyển, kiến thức, và kết nối cộng đồng, nhằm đi đến thành công trong dự án.
2. Chuỗi chương trình cộng đồng (2 tháng một lần): Nghệ sĩ được lựa chọn có trách nhiệm đồng thực hiện các chương trình cộng đồng nhằm nâng cao nhận thức về các lớp lang đặc thù trong nghiên cứu của mình. Ví dụ: nghệ sĩ có thể kết hợp với các nhà nghiên cứu nhân học, hoặc nghiên cứu tâm linh, để tìm hiểu về ý nghĩa lịch sử và giá trị của những nghi lễ cụ thể. Nghệ sĩ có thể làm việc các nhà sáng lập kinh doanh đã xác định được cách nâng cao nhận thức về kết nối tâm linh với chất liệu tự nhiên, và vai trò thiết yếu của các nguyên tố đối với sự bền vững của doanh nghiệp. Nghệ sĩ cũng có thể cộng tác với các gương mặt có tầm ảnh hưởng trên mạng xã hội – những cá nhân đã tạo ra các sản phẩm truyền thông có khả năng nhấn mạnh vai trò của người tiêu dùng trong việc bảo vệ môi trường.
3. Triển lãm: Nghệ sĩ được chọn sẽ có cơ hội tổ chức một triển lãm cá nhân tại The Factory vào tháng Ba, 2021.
4. Ghi chép và Tư liệu: Nghệ sĩ sẽ có trách nhiệm ghi chép và suy ngẫm về quá trình phát triển của bản thân trong dự án 12 tháng này. Việc ghi chép tư liệu sẽ được sử dụng làm chất liệu cho các cuộc đối thoại trong chuỗi chương trình cộng đồng và phê bình nhóm. 

Nghệ sĩ được chọn sẽ có những quyền lợi và trách nhiệm gì khi tham gia chương trình?  

• Được trao một khoản hỗ trợ tài chính có giá trị lên tới 200,000,000 VNĐ. Khoản tiền này dùng để chi trả cho các chi phí bao gồm: phí nghệ sĩ, phí sản xuất tác phẩm, chi phí đi lại giữa TP. Hồ Chí Minh và cộng đồng mà nghệ sĩ lựa chọn làm việc cùng, chi phí ăn ở tại địa phương, cũng như các chi phí nghiên cứu khác. Khoản tiền này sẽ do nghệ sĩ trực tiếp quản lý dưới sự cố vấn của The Factory;
• Triển khai, sắp xếp các chuyến đi và kế hoạch nghiên cứu (hợp tác với nhóm giám tuyển của The Factory);
• Tham gia lên ý tưởng cho các chương trình cộng đồng cùng các đơn vị đồng tổ chức, nhằm nâng cao ý thức của cộng đồng về những vấn đề cụ thể trong nghiên cứu của nghệ sĩ; thường xuyên tham gia các buổi họp offline/online và các chương trình cộng đồng liên quan diễn ra tại The Factory xuyên suốt cả năm; 
• Nộp và triển khai đề xuất triển lãm (là kết quả của quá trình thực địa và nghiên cứu của nghệ sĩ). Triển lãm sẽ diễn ra tại The Factory vào năm 2021. 

Hồ sơ ứng tuyển bao gồm những gì? 

Vui lòng gửi các tài liệu sau đây vào một file PDF (không quá 5MB) và gửi tới email art@factoryartscentre.com:

• Một văn bản nêu rõ mục đích, giải thích các lý do tại sao mong muốn nộp đơn cho chương trình (1 trang);
• Một bản sơ yếu lý lịch cùng portfolio với hình ảnh, link tới video, trang web bổ trợ thông tin; 
• Một bản đề xuất chi tiết (ít nhất 500 từ) về dự án dự định thực hiện (khám phá mối quan hệ giữa niềm tin và một trong năm nguyên tố cơ bản—kim, mộc, thuỷ, hoả, thổ), cụ thể bao gồm: 1. bối cảnh dự án (nêu rõ chi tiết về khu vực địa lý/cộng đồng của vấn đề nghiên cứu cũng như các mạng lưới hỗ trợ tại cộng đồng, nếu đã có); 2. phương pháp luận và cách tiếp cận nghệ thuật; và 3. lịch trình và ngân sách dự kiến của dự án (sử dụng biểu mẫu dự trù ngân sách cung cấp tại đây).

Hạn nộp hồ sơ: ngày 23 tháng 04 năm 2020

Chúng tôi tìm kiếm gì từ nghệ sĩ ứng tuyển? 

• Khả năng trình bày mạch lạc mối quan hệ giữa niềm tin, nguyên tố lựa chọn và thế lưỡng nan trong việc con người tiêu thụ/sử dụng/thờ ơ với nguyên tố đó; 
• Mối quan tâm và gắn kết lâu dài đối với cộng đồng chịu ảnh hưởng (bởi việc tiêu thụ/sử dụng nguyên tố nói trên);
• Sự nhạy cảm trong ứng xử với cộng đồng (thể hiện qua sự cân nhắc kỹ lưỡng về đạo đức của nghệ sĩ đối với sinh kế và đời sống của cộng đồng; để đảm bảo rằng quá trình can thiệp nghệ thuật sẽ không làm ảnh hưởng tiêu cực tới cộng đồng);
• Có sẵn một mạng lưới hỗ trợ thông tin, kiến thức; có nhiều kinh nghiệm liên quan tới vấn đề nghiên cứu; 
• Có tư duy phê phán và so sánh về phương pháp (nghiên cứu, nghệ thuật) mà nghệ sĩ sử dụng để tiếp cận dự án (trong mối tương quan với các dự án nghệ thuật đã từng khảo sát, xử lý vấn đề tương tự).

Bạn có câu hỏi về chương trình? Vui lòng xem các câu hỏi thường gặp và câu trả lời tại đây.

Mọi thắc mắc hoặc câu hỏi khác, xin vui lòng liên hệ: art@factoryartscentre.com