Nằm ở cốt lõi thực hành nghệ thuật của Thy Nguyễn là mối quan tâm sâu sắc anh dành cho đồ hoạ in ấn (printmaking) – một ngôn ngữ/chất liệu đòi hỏi công sức, thời gian, sự hiểu biết tinh tế về các chất liệu khác biệt, và đôi bàn tay lành nghề có thể vận hành theo quy củ. Thy đón nhận cảm hứng không chỉ từ lịch sử phong phú của đồ hoạ in ấn (với vô vàn thủ pháp sáng tác và xử lý chất liệu), mà còn từ khả năng của nó trong việc ghi lưu, phản chiếu và tái tạo trải nghiệm đời thường. Các tác phẩm của anh nỗ lực nắm bắt phần nào ấn tượng và cảm giác về những gì đã qua: một ký ức mơ hồ, một bóng hình ảo ảnh, một giây phút tức thì – về những con người, sự vật, sự việc mà anh chọn để khắc họa trên tranh.
Những hình hài câm lặng. Những không gian hoang vắng. Một cuộc sống thiếu vắng hơi ấm loài người. Nỗi cô liêu trải dài trên khắp các tác phẩm của Thy. Vậy nhưng, chúng không hề uỷ mị; mà trái lại, còn thâu bắt – một cách chân thực – cảm thức về nỗi lo âu của con người trong bối cảnh đời sống đương đại. Ở các sáng tác của mình, Thy ít chú ý đến thứ hiện thực được trừu tượng hoá; mà quan tâm nhiều hơn đến những sự thật hiển lộ từ bên trong đời thường. Ở một tác phẩm, những chùm mây nặng nề trôi, như thể khiếp sợ trước dòng chảy của thời gian. Ở một tác phẩm khác, ánh sáng và bóng tối hoà quyện để đánh lừa thị giác – trước mắt ta là một hành lang trống trải, hay một ban công lẻ lỏi? Các nhân vật khác dần len lỏi vào tầm nhìn: một người đàn ông ngồi lặng thinh, ánh mắt sắc lẹm về phía ta; bên cạnh y là những đôi chân di chuyển rộn ràng. Một bóng hình cô đơn, chìm đắm trong không gian không chút sinh khí – gã câm nín hay suy tư? Một người phụ nữ bên khung cửa sổ, chờ đợi mòn mỏi – như thể chính cô đang bị thời gian bào mòn. Một cặp trai gái ngồi đối lưng, câm lặng – giữa họ, không một lời thốt ra.
Khi thì bị nhìn từ bên hông, khi khác lại bị nhìn từ phía sau (liệu cặp mắt người nghệ sĩ có âm thầm theo dõi họ?), các nhân dạng này như thể đang mắc kẹt trong trạng thái tù túng, lơ lửng mong mỏi một điều gì đó xảy ra. Thế nhưng, sẽ chẳng có gì xảy ra cả. Vì, như những lát cắt từ một cuốn phim, các nhân vật của Thy mãi mãi ‘đông cứng’ trong thời khắc của họ, mãi mãi chờ đợi thời điểm cao trào, hoặc thời điểm kết thúc của một sự kiện, một diễn biến, một tường thuật. ‘Sự kiện’, ‘diễn biến’ hay ‘tường thuật’ đó là gì – ta sẽ chẳng thể biết, vì ta thuộc về một không-thời gian khác. Dẫu sao đi nữa, ta vẫn có thể thấu cảm, vẫn có thể tìm thấy trong những phân cảnh hư cấu này một hình dung khả dĩ về tương lai của chính mình: ta – những hình hài câm lặng, mắc kẹt nơi không gian hoang vắng.
Được treo ở những tầng cao khác nhau, các tác phẩm như thể đang trôi quanh không gian trưng bày, khắc hoạ sâu đậm hơn nữa cảm giác bất an, lơ lửng. Cách ‘đọc’ tác phẩm thông thường (theo chiều tuyến tính, từ trái qua phải) sẽ ‘vấp’ phải thử thách trong trải nghiệm đắm chìm, phi-thời gian này. Đôi khi, những ảo ảnh tương đồng dường như gia tăng, xuất hiện ở cả nơi này lẫn nơi kia, như thể những bóng ma mùa cũ đang quay về ám ảnh. Tầm nhìn của ta trở nên đứt đoạn: đôi mắt buộc phải di chuyển từ trần xuống sàn, từ tiền cảnh tới hậu cảnh, trong khi các nhân vật, sự vật và môi trường của chúng thì liên tục thay đổi vị trí và chiều kích. Các ‘sự kiện’, ‘diễn biến’ hay ‘tường thuật’ trong sáng tác của Thy, vì thế, không chỉ hiện lộ theo thời gian, mà còn thay hình đổi dạng trong cả không gian, nơi ta – ở vị trí người xem – cam kết bước vào, len lỏi và hòa mình giữa các tác phẩm để thực sự ‘nhìn thấy’ chúng. Ở đây, thời gian trở nên gián đoạn – là nơi quá khứ, hiện tại và tương lai cùng tồn tại; còn không gian thì trở thành điểm gặp gỡ – nơi hiện thực và những cơn mộng mị mê man hoán chỗ.
*Hình ảnh: Thy Nguyễn ‘Môi sinh Đương đại’ (chi tiết) 2019. Mực dầu trên giấy. Hình ảnh do nghệ sĩ cung cấp.
