NGHE VẺ NGHE VE

Nghe vẻ nghe ve
Nghe vè âm nhạc
Âm thanh tản mạn
Vảng vất dân gian
Mỗi thứ một nơi
Vợi đi không ít
…

Khi đi lại mò mẫm trong bóng đêm, ta thường không thể dựa hoàn toàn vào khả năng của đôi mắt mà phải cậy nhờ sự nhạy bén của đôi tai. Nỗ lực mò mẫm tìm tòi về âm nhạc dân gian của những người trẻ sống trong xã hội đương đại ngày nay cũng tựa cảm giác quờ quạng trong đêm. Làm sao để thấy đường trong đêm khi không thể nhìn? 

Vốn là một trung tâm nghệ thuật tập trung vào nghệ thuật thị giác, năm 2021, The Factory khởi xướng chương trình ‘Nghe Vẻ Nghe Ve’ để học nghe và tập nghe từ những âm thanh bản địa. Được truyền cảm hứng từ hình thức hát ‘vè’, ‘Nghe Vẻ Nghe Ve’ là lời gọi mời bạn bè khắp chốn cùng lắng nghe và cùng tham gia tìm hiểu các hình thức diễn xướng dân gian đang ngày một khuất lấp. 

Âm thanh bản địa vừa có thể là phần âm nhạc của những loại hình diễn xướng dân gian  đã xác lập được vị trí về hình thức, thể loại trong lịch sử văn hoá truyền thống như tuồng, chèo, cải lương; nhưng cũng có thể là những tự sự truyền miệng qua những hình thức truyền khẩu ít tính cấu trúc, đôi khi khuyết danh như vè, xẩm, đồng dao, ca dao, điệu hò. Ở kỷ nguyên ngập trong hình ảnh mà ta đang sống, nghe vừa là điều xa xỉ vừa là một thách thức, nhất là nghe từ những âm thanh lẻ, mảnh khảnh với âm lượng thật nhỏ khẽ, được nuôi dưỡng bởi những cộng đồng nhỏ còn lẩn khuất trong dân gian, nhất là khi phổ âm còn có thể bị nhiễu bởi những đứt gãy, dị bản, những tranh luận nhiều chiều. 

Trên con đường luyện nghe này, chúng tôi tìm tới những tín hiệu chỉ đường, phát ra khe khẽ từ các cá nhân bền bỉ, lầm lũi lần hồi trong đêm tối. Họ là những người nghệ nhân miệt mài với nghề, đôi khi là những nghệ sĩ trân quý tinh thần của nghệ thuật truyền thống, mong muốn gìn giữ tinh thần của truyền thống trong ngôn ngữ nghệ thuật mới. Họ cũng mò mẫm, thử, sai, để thu lượm, nhặt nhạnh, gói ghém những thứ dường như dễ tuột khỏi tầm tay nhất – âm thanh. 

Học hỏi từ những nhân vật thực hành này, cách tiếp cận của chúng tôi với âm thanh bản địa đóng gói, phân loại, làm xơ cứng những tổ khúc vẫn còn phập phồng sức sống trong văn hoá dân gian. Trong vòng 12 tháng, thông qua các buổi trò chuyện, workshop, biểu diễn nghệ thuật (dự kiến diễn ra từ tháng 6 năm 2021), “Nghe Vẻ Nghe Ve” sẽ giới thiệu và tri nhận những thực hành bảo tồn nhưng đồng thời làm mới âm thanh bản địa thông qua những cách đọc và can dự sáng tạo vào kho lưu trữ sẵn có trong kho tàng dân gian.