Trong đợt dịch COVID-19 đầu tiên, khi The Factory đóng cửa để phòng dịch trong hai tháng, tất cả nhân viên đều nghỉ ở nhà, tôi và chị Uyên cũng không gặp nhau (mỗi người ở một thành phố). Nhưng cũng nhờ khoảng cách và quãng nghỉ đó, chúng tôi lại có dịp ngồi lại, qua mạng, tách mình khỏi guồng sản xuất chương trình, thu vén tâm tư cũng như trăn trở về công việc mà cả hai đang thực hành. 

Dù đã hỏi Uyên nhiều lần trước đây về thực hành của chị và những dự án chị từng thực hiện, đây là lần đầu tiên tôi nghe chị chia sẻ sâu về dự án ‘Gang of Five’ mà chị giám tuyển năm 2017–2018. Trong một ngữ cảnh mới, dự án giới thiệu Gang of Five, một nhóm họa sĩ gồm 5 người Phạm Quang Vinh, Hà Trí Hiếu, Đặng Xuân Hoà, Trần Lương, Hồng Việt Dũng, những người đã trưởng thành qua những năm tháng chuyển giao của đất nước thập niên 80 và 90. Đây cũng là một dấu ấn, là những viên gạch đầu tiên trong thực hành giám tuyển mang tên Lê Thuận Uyên, một dự án vừa quy mô ở tầm cỡ, nhưng cũng vừa nặng về giá trị tinh thần và tình cảm.

Trong buổi nói chuyện này, Uyên tiết lộ những chuyện dở khóc dở cười, những mối giao hảo xuyên thế hệ—bỏ lại những khoảng cách về tuổi tác, vai trò xã hội, khác biệt về thẩm mỹ, và bối cảnh lịch sử—để các nghệ sĩ, giám tuyển, bên tổ chức, bên tài trợ, cùng nhau thực hiện hai triển lãm tại Hà Nội (trong một không gian đầy âm hưởng kịch nghệ và hoài cổ ở Xưởng phim truyện) và tại Sài Gòn (ở Trung tâm Nghệ thuật đương đại The Factory), cũng như cho ra mắt một tập vựng gói ghém lại các chuyện thăng trầm từ những người muôn năm cũ, những người đã theo bước phát triển của nhóm từ những ngày đầu (Nguyễn Quân, Nora Taylor, Veronika Radulovic, Suzanne Lecht, Rienke Enghardt). Chính việc tiếp cận với những luồng suy tư khác biệt này, mà Uyên cho là ‘khoảng lùi’ cần thiết, đã đóng vai trò như kim chỉ nam trong thực hành giám tuyển cũng như cách thức làm việc với nghệ sĩ của chị. 

Buổi nói chuyện giữa Uyên và tôi được ghi lại dưới dạng một bài phỏng vấn cuối cùng được đặt tên ‘Khoảng Lùi: Về dự án Gang of Five và thực hành giám tuyển với Lê Thuận Uyên’ và sau đó được đăng trong số ra mắt của Măng Ta – một tập san về văn hoá và nghệ thuật Việt Nam. 

Hiện tập san Măng Ta đã có mặt tại The Factory. Các bạn có thể tìm đọc ấn phẩm tại đây!

Trong ảnh trên là những độc giả trân quý nhất của cả tôi và chị Uyên: hai trong năm hoạ sĩ, Phạm Quang Vinh (trái) và Hà Trí Hiếu (phải) của nhóm Gang of Five đang nhâm nhi Măng Ta bên chén trà đầu đông. (Một phát hiện tình cờ nho nhỏ nhưng lí thú: Hầu như các hoạ sĩ của nhóm Gang of Five đã từng ít nhiều làm việc trong ngành xuất bản, là cộng tác viên minh hoạ cho báo Văn Nghệ, Nhân Dân từ những ngày đầu nghiệp vẽ. Gắn bó nhất có lẽ là hoạ sĩ Hà Trí Hiếu khi còn đảm nhận vai trò thiết kế mỹ thuật cho báo Quân đội Nhân dân từ năm 1991 tới tận 2001, hay hoạ sĩ Phạm Quang Vinh từ năm 2003 tới nay đã là đầu tàu của NXB Kim Đồng ở cương vị Giám đốc.)