TRÒ CHUYỆN CÙNG NGHỆ SĨ: DỰ ÁN ‘NHỮNG CAN THIỆP NỐI DÀI’ CÙNG LÊ PHI LONG

Tại buổi trò chuyện này, chúng tôi sẽ giới thiệu một dự án bao gồm các bức ảnh và sắp đặt của Lê Phi Long, kèm theo một video phim tài liệu do Madeleine Cao – nhà sáng lập của doanh nghiệp xã hội OpenM Corp – sản xuất và uỷ thác cho Lê Phi Long đạo diễn và thực hiện.

Lê Phi Long luôn luôn nhạy cảm với những thể hiện và can thiệp vào địa điểm. Vốn được đào tạo về thiết kế nội thất, anh cho rằng nơi chốn có tác động quan trọng lên trải nghiệm của người xem với một tấm ảnh hay một sắp đặt. Đồng thời, các đồ vật này có thể nắm giữ chìa khoá để tiếp cận những vấn đề liên quan đến một nơi chốn, hay thách thức những quy chụp của xã hội về nơi chốn đó. Một trong các chủ đề khiến Phi Long quan tâm là ảnh hưởng của chất thải từ con người lên địa điểm. Do đó, dự án Những Can thiệp Nối dài của anh ở trung tâm nghệ thuật đương đại The Factory sẽ vừa là không gian khám phá những đam mê với địa điểm sắp đặt, vừa là nơi anh đi sâu vào mối trăn trở về sự hiện diện tràn lan của rác thải trong môi trường đô thị và nông thôn.

Sê-ri Tương lai ẩn khuất tái hiện một dự án đặc sắp đặt địa điểm (site-specific) của Phi Long, nằm trong khuôn khổ một dự án lớn hơn về môi trường mang tên ‘Clean Up the Beach’ do OpenM Corp* tổ chức. Được sắp đặt trên đảo Lý Sơn, một địa danh du lịch đang ngày càng nổi tiếng ở tỉnh Quảng Ngãi, những bức ảnh này là thành quả của sự hợp tác giữa anh và hơn 70 tình nguyện viên của dự án trong việc thu gom rác xung quanh đảo, phân loại chúng theo hình dạng, kích thước, và màu sắc, sau đó sử dụng dây để đan kết rác lại với nhau tạo thành một tấm lưới rác thải, quấn thắt lấy cổng Tò Vò – một mái vòm đá có tuổi thọ hàng triệu năm, được kiến tạo từ dung nham núi lửa và sóng biển bào mòn, đồng thời là biểu tượng du lịch của Lý Sơn. Trong các bức ảnh, điểm nhìn của ống kính tương tự như những bức ảnh chụp cổng Tò Vò của khách du lịch. Tuy nhiên, sự hiện diện của tấm lưới rác sặc sỡ gần như nuốt chửng chiếc cổng biểu tượng và phá vỡ không gian thơ mộng nơi này. Sắp đặt diễn tả những quan ngại về việc một tạo vật thiên nhiên đang bị bóp nghẹt bởi rác thải do khách du lịch và cư dân địa phương để lại. Với Tương lai ẩn khuất, Phi Long đặt ra sự tương phản giữa một kỳ quan thiên nhiên và rác thải nhân tạo, nhằm đưa ra câu hỏi về những hệ quả của việc tiêu thụ và xả rác của con người lên môi trường sinh thái.

Video phim tài liệu Tương lai ẩn khuất , do Madeleine Cao sản xuất và uỷ thác cho Phi Long đạo diễn, ghi lại quá trình các tình nguyện viên dọn sạch hòn đảo, hỗ trợ Phi Long với sắp đặt ở cổng Tò Vò, và tổ chức các buổi workshop về xử lý rác thải và bảo vệ môi trường cho người dân địa phương ở Lý Sơn.

Dị bản Xâm Lăng là một sắp đặt ở The Factory, mang hình dáng một núi rác vô cơ tràn qua cửa và xâm chiếm không gian bên trong. Khối rác khổng lồ này ngập ngụa, đan xen vào cả đồ dùng nội thất**, xoá nhoà ranh giới giữa ‘rác’ và ‘đồ vật’, giữa ‘hữu dụng’ và ‘vô dụng’. Ở đây, Phi Long muốn đặt câu hỏi về định nghĩa thế nào là ‘rác’, và về vòng đời của một món đồ trong xã hội tiêu dùng ở các đô thị đang phát triển. Khi tất cả chúng ta đều được khuyến khích mua đồ mới, thay vì sửa chữa đồ cũ, đồ vật biến thành ‘rác’ một cách nhanh chóng hơn. Thông qua sắp đặt này, anh muốn mời khán giả xem và chiêm nghiệm mối tương quan giữa quá trình tạo ra rác thải và thói quen tiêu thụ quá mức của con người, đồng thời suy nghĩ một cách sâu sắc hơn về nền kinh thế thị trường và những tác động của chủ nghĩa tiêu thụ.

Các bức ảnh và sắp đặt trong Những Can thiệp Nối dài sử dụng các nguyên lý của phong trào ‘đặc thù địa điểm’ (site-specificity) trong nghệ thuật thị giác, có lịch sử từ những năm 1970 ở Hoa Kỳ và châu Âu. Tác phẩm ‘sắp đặt địa điểm’ (site-specific art)*** là một tác phẩm được tạo ra với mục đích phản hồi tới một nơi chốn nhất định. Phong trào thực hành nghệ thuật này khởi nguồn từ những bất mãn của giới nghệ sĩ với những luật lệ cứng nhắc mà các bảo tàng và phòng triển lãm áp đặt lên nghệ sĩ và người xem lúc đó. Họ cũng chỉ trích các tác phẩm nghệ thuật ‘hiện đại’ như những món hàng dễ dàng vận chuyển và chỉ tồn tại trong những không gian trưng bày thiếu sinh khí. Vì thế, các nghệ sĩ bắt đầu chuyển sự tập trung sang đại điểm sắp đặt của tác phẩm và những căn tính bản địa của nó, nhằm tạo ra các tác phẩm neo bám vào một nơi chốn nhất định và bóc tách những yếu tố lịch sử, địa lý, và xã hội gắn liền với nơi chốn đó. Có thể kể đến một số tác phẩm tiêu biểu của phong trào này như sắp đặt Noviembre 6 y 7 (2002) của Doris Salcedo, sử dụng những chiếc ghế ngồi treo lơ lửng trên tường ở Palace of Justice ở Bogotá, Colombia; bức tượng khổng lồ bọc đường A Subtlety (2004) của Kara Walker, đặt ở nhà máy đường Domino (Brooklyn, New York); hay sê-ri tác phẩm sắp đặt công cộng Untitled (2013) của Ibrahim Mahama, sử dụng các bao bố từ sợi đay để che phủ những khu chợ ở Accra, Ghana.

Ở Việt Nam, nghệ thuật sắp đặt địa điểm là một trào lưu khá mới mẻ. Những nghệ sĩ đầu tiên thử nghiệm với loại hình nghệ thuật này có thể kể đến Trần Lương, với các tác phẩm trình diễn ở các mỏ than ở miền Bắc Việt Nam (Dự án mỏ than Mạo Khê, 2001 – 2014) nhằm đưa ra quan điểm về các trại sáng tác nghệ thuật quốc gia; và nhóm Zenei Gang of Five, với các tác phẩm sắp đặt trong những ngôi chùa Phật giáo hẻo lánh, ca thán về sự khan hiếm kiến thức và tự do văn chương (Book Grave, 2008). Gần đây hơn, chúng ta có dự án Thuần sắc phiêu lưu (2014) của nhóm Art Labor, sử dụng các đường nét lấy cảm hứng từ tranh vẽ của các bé ở bệnh viện Mắt TPHCM để biến đổi không gian bên trong của khoa Nhi với những bức tranh trên tường và trần nhà. Thông qua dự án này, Art Labor muốn đề cập và phân tích khả năng chữa lành vết thương tâm lý của nghệ thuật và sáng tạo.  

Thực hành nghệ thuật của Lê Phi Long bắt đầu từ năm 2011 và tiếp nối dòng chảy thử nghiệm với nghệ thuật đặc thù địa điểm ở Việt Nam. Các dự án trước đây của anh đều làm việc với những yếu tố lịch sử liên quan đến rất nhiều nơi chốn khác nhau ở Huế (quê hương anh), sông Hồng ở Hà Nội, và khu vực Yamingshan ở Đài Bắc, Đài Loan. Qua những tấm ảnh chụp, sắp đặt, và trình diễn của mình, Phi Long muốn ghi nhận và mở ra những cuộc đối thoại về ảnh hưởng đa chiều của lối sống con người trong mối tương quan với môi trường, hướng tới sự kết nối hoà thuận hơn giữa nhân loại và thiên nhiên. Tiêu đề của dự án ở The Factory – Những Can thiệp Nối dài – thể hiện quan điểm này của nghệ sĩ trong việc mở rộng và kéo dài cuộc thảo luận trên, đề cập sâu hơn về rác thải và hậu quả của nó, thông qua việc thiết lập một không gian, trong đó chúng ta phải đối diện với những thiệt hại mà chúng ta đã gây ra cho hành tinh này.

Lê Phi Long muốn gửi lời cảm ơn sâu sắc đến The Factory, Madeleine Cao, và tất cả các tình nguyện viên và cộng đồng đã chung sức để dự án lần này được trở thành hiện thực.

Chú thích:

*Clean Up the Beach là một dự án tình nguyện về quản lý rác thải do Madeleine Cao khởi xướng. Phi Long được mời tham gia dự án với tư cách nghệ sĩ để chế tạo một sắp đặt đặc thù nơi chốn ở đảo Lý Sơn từ 17 đến 28/7/2016, nhằm gửi một thông điệp về tình trạng xử lý rác thải kém hiệu quả ở trên đảo.

**Các món đồ nội thất này là đóng góp của cộng đồng và được nghệ sĩ sắp đặt lại như một phần của không gian The Factory.

***Khái niệm này được một nhà thiết kế nghệ thuật hiện đại ở California tên Robert Irwin trau chuốt và sử dụng, và chính thức được nhà phê bình kiến trúc Catherine Howett dùng làm tên gọi cho một phong trào nghệ thuật đượng đại vào năm 1977.

Nội dung được biên soạn bởi: Dương Mạnh Hùng

[related_events cat_slug=’lenabuiprogram’ time=’all’]